SONUÇ
Timur İmparatorluğu Dönemi'nde musıki adına yaptığımız incelemeler ve araştırmalar neticesinde üzerinde durulması gereken hususları şu şekilde belirlemek mümkündür:
Tarihsel süreç içerisinde görülür ki, aynı dönemlerde ve birbirlerine yakın olarak yaşayan toplumlar ticari ve siyasi faaliyetleri nedeniyle, kültürel anlamda da kendi aralarında sürekli bir etkileşim içinde bulunmuşlardır.
İşte bu etkileşim, -14. ve 15. yüzyıllarda- Timur İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu arasında kurulan bağlantılar sonucunda da oldukça net bir şekilde tespit edilmiştir. Bu bağlantılar Türk sarayları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Zira, Biliniyor ki her iki imparatorlukta da ilim ve sanatkarlar, dönemin hükümdarlarının saraylarında yaşamlarını sürdürürlerdi. Bundan yola çıkarak denilebilir ki: Osmanlı klasik saray fasılları, Herat'ta Hüseyin Baykara'nın sarayında düzenlenen ve, Hüseyin Baykara faslı olarak adlandırılan, konserler, örnek alınarak geliştirilmiştir.
Nitekim, "Herat Sanat Okulu" bünyesinde geliştirilen "Herat Müzik Ekolü"nün de, icra özellikleri ile, form, makam ve usûl yapısı bakımından Osmanlı'da Türk Müziği'nin temelini teşkil edecek kadar yoğun tesirde bulunduğu görüşü artık sabittir.
Timur İmparatorluğu Dönemi müzik nazariyatçıları kendilerinden önce gelenlerin yaptıkları çalışmalar üzerine yeni ilaveler ile eserlerini telif etmişler ve bu nazari esaslar Osmanlıda bu alanda yapılan çalışmaların büyük bir bölümünde de 18. yy' a kadar uygulanmıştır.
Timurlularda, müzik nazariyatı adına Abdülkadir Merâgi ile tamamlanan dönem Osmanlıda onun oğlu Abdülaziz Çelebi ve torunu Mahmut Çelebi ile devam etmiştir.
Daha önce diğer güzel sanat dalları için belirttiğimiz Herat üslûbunun hususiyetlerini "Herat Müzik Ekolü" adına da şu maddeler ile belirtebiliriz :
1. Profesyonel anlamda müzik erkek müzisyenler tarafından yapılırdı.
2. Müzisyenler, eğitimlerini özel olarak üstatlardan alırlardı. Sarayda toplu bir müzik eğitimi verilmesi mecburiyeti söz konusu değildi. Ancak saraydaki ehil müzisyenler öğrenci adaylarının istek ve istidadları doğrultusunda hem saray içinde hem dışında medreselerde müzisyen yetiştirebilirlerdi.
3. Saray tarafından himaye edilen müzisyenler yaptıkları çalışmalarda tamamen özgür bırakılırlardı. Üzerlerinde herhangi bir kısıtlama söz konusu olmadığı gibi çalışmalarına karşılık oldukça mühim lütuflara mazhar olurlardı.
4. Hükümdarların daveti veya isteği ile getirilen müzisyenlerin yanında bazılarıda saray himayesinde bulunmaktan hoşlandıkları için kendileri gelerek buraya girerlerdi.
5. Sarayda, amatör müzisyenlerde bulunurdu. Ancak, bunlar profesyonel müzisyenler kadar itibar görmeyip, onların yardımcıları konumundalardı. Amatör müzisyenlerin hamisi görünümündeki üstatlar zaman zaman onların besteledikleri eserleri de icra edebiliyorlardı.
6. Profesyonel müzisyenler, muhakkak bir veya iki sazı iyi icra ederlerdi. Sazlardan en makbul olanları ise; ud, ney, kânun, çeng, ve Merâgi'nin tarif ettiği kemençeydi. Nitekim sazendelerin çoğu aynı zamanda hânende idiler.
7. Bestekârlar ayrı bir itibar görürlerdi. İcracı olma mecburiyetleri yoktu.
8. Müzisyenlerin, saray dışında dini tarikatlarla da ilişkileri bulunurdu.
9. Zikredilen müzik formları arasında; ölçüsüz, serbest, ya da diğer bir tabirle doğaçlama bir tür yer almıyordu.
10. Tek enstrümantal tür pesrev idi.
11. Hükümdarlar huzurunda yapılan mûsıkî icralarının belli kuralları vardı.
12. Dönemin müzikalitesi itibarıyle büyük formların bestelenmesi ve icrası daha önemli bir yer tutardı. Müzik formları bakımından ayırım yapılması sözkonusuydu. En saygı gören form; "Nevbet-i Müretteb" idi, bunu nakış ve savt formları takip ederdi.
13. Müzisyenlerin hemen hepsi aynı zamanda şâirdi.
Timur İmparatorluğu dönemi musıkisi olarak incelediğimiz XIV.yy'ın sonları ile XV. yüzyılın tamamını kapsayan bu zaman dilimi adına görülmüştür ki elimizde tam anlamıyla müzikal olarak belirleme, yapabileceğimiz eserler yoktur. Herkesce sabit görülen o dönemin mûsıkîsi adına en önemli zorluk ve eksiklik de buradadır. Zira mûsıkî edvârlarını, tezkireleri, vekâyinameleri ve onların müelliflerinin beyanlarını ne kadar incelersek inceleyelim bunlar dinleyerek betimleyebileceğimiz bir mûsıkî yaşantısının yerini tutamayacaktır. Bu alanda bilinen tek eser olan ve nüshasına bir türlü ulaşamadığımız Abdülkâdir Merâgi'nin Kenzü'l Elhân adlı eserinin bulunması, iyi bir araştırma ve nazariye çalışması ile notaların ebced sistemi ile günümüz notasına çevrilmesi ve icra edilmelerinin bize bir gün o dönemin yaşayan müziğini tanıtabileceği umudundayız.
Çok uzun zaman önce yapmış olduğumuz bu çalışmanın kültürel özelliklerdeki bölümlerini yeni katkılar ile geliştirerek okuyucularımızla paylaştık. Çevirisi yapılan ebced notasyonu ile, incelenen müzik formları, usûller, gibi teorik esasları ile döneme ait çalgıları ilerleyen zamanlarda başka bir projedeki kültürel unsurlar ile birleştirerek sunmak dileğiyle...
BİBLİYOGRAFYA (Tüm Araştırmaya Dâir)
AGAYEVA, Dr.Süreyya:
"İlim Işığında Gulâm Şâdi Olayı", Mus.Mec., Yıl:51, Sayı: 462,1998, s.39-41.
"Türk Mûsıkîsi'nde Edvâr", Mus.Mec., Yıl:52, Sayı: 463, Kış,1999, s.57-59.
"15.yy'da Mûsıkî İlmi", Seminer, İTÜTMDK, Müzikoloji Bölümü, 24.03.2000
AKA, Prof.Dr.İsmail:
Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), TTK, Basımevi, Ankara, 1994.
Timurlular, TDV Yayınları, Ankara, 1995.
"Timur Devri Anadolusu", Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, C.1, s.229-234
AKDOĞU, Onur: Türk Müziği Bibliyografyası
(9.yy-1928) Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 1989.
AKSOY, Dr.Bülent: "Ortadoğu Klâsik Mûsıkîsinin Bir Merkezi:İstanbul",
Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, C.10, s.801-813.
AKSÜT, Sadün: Türk Mûsıkisinin 100 Bestekârı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1993.
ALİ ŞÎR NEVÂYİ: Mizânu'l Evzân, Hazırlayan: Kemal Eraslan, TDK Yayınları, Ankara, 1993.
AREL, Hüseyin Sadettin: "Fatih Devrinde Türk Mûsıkîsi", Mus.Mec.,. Sayı:6/ 63-65, s.68-76.
AYAN,Prof.Dr.Gönül: " VX.yy-XVI.yy'ın Ünlü Aşk Hikâyesi Vâmuk u Azrâ'da Mûsıkî" , Mus.Mec. Sayı:466, 10.1999, s.20-22.
BABÜR, Gâzi Zahirüddin Muhammed: Babür'ün Hatıratı, Çev.Prof.Reşit Rahmeti Arat, TTK, Basımevi, Ankara-1987.
BARDAKÇI, Murat: Maragalı Abdülkâdir, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1986.
BARTHOLD, Wilhelm: Uluğ Bey ve Zamanı, Çev.Prof.Dr.İsmail Aka, TTK Basımevi,.Ankara, 1997.
BAŞER, Fatma Adile: "Müzik Nazariyatının Dönemleri", Müzik Tarihi Ders Notları, İTÜTMDK, Müzikoloji Bölümü, 1999.
BERL,.Emmanuel: Atillâ'dan Timur'a Avrupa ve Asya, Çev. Gülseren Devrim, Doğan Kitapçılık AŞ, İstanbul-1999.
BIYIKTAY, Halis. Timurlular Zamanında Hindistan-Türk İmparatorluğu, TTK Basımevi, Ankara, 1989.
DEVLETŞAH: Tezkire-i Devletşah, Çev.Prof.Necati Lugal. Tercüman Yayınları. Kervan Neşriyat, İstanbul,1977, C.4
FELDMAN, Walter: Music of the Ottoman Court, Copyright VWB, Berlin-Germany,1996.
HAREZMİ, Muhammed: Mefatihu'l Ulum, Yay.Ibrahim El-Ebiyari. 10.-11.yy.
İNANCER, Ömer Tuğrul: "Osmanlı Mûsikîsi Tarihinde Tasavvuf Mûsıkîsine Kısa Bir Bakış", Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara-1999, C.10, s.679-690.
İNALCIK, Prof.Dr. Halil: "Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış", Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, C.1, s.37-113.
İSMAİL Râcı el Farûki-2.Yazar Luis Lamie: İslâm-Kültür Atlası, Çev. Mustafa Okan-Zerrin Kibaroğlu, İnkilap Yayınevi, İstanbul,1991.
KANTEMİR, Dimitri: Osmanlı İmparatorluğu'nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi , Çev.Dr.Özdemir Çobanoğlu, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul 1999
2 Cilt.
KEHHALE, Ömer Rıza: Mücemü'l Müellifine Tetacimü Musannifi'l Kütübi'l Arabiyyeti, Beirut, 1984.
LEVEND, Agâh Sırrı: Türk Edebiyatı Tarihi, 1.Cilt, TTK Basımevi, Ankara,1999.
NEŞRİ, Mehmed: Kitâb-ı Cihân-nümâ, Neşri Tarihi, yay. Fâik Reşit Unat-Prof.Dr. Mehmet Köymen, TTK, Basımevi, Ankara,.1995, 2 Cilt.
ÖZTUNA, Yılmaz: Türkiye Tarihi, Hayat Yayınları, İstanbul, 1970.
RAUF YEKTA BEY: Türk Mûsıkisi, Çev.Orhan Nasuhioğlu, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1986.
ROUX, Jean Paul: Aksak Timur İslâmın Kutsal Savaşçısı, Çev. Ali Rıza Yalt,
Milliyet Yayınları, İstanbul, 1994.
SAY, Ahmet: Türkiye'nin Müzik Atlası, Borusan Yayınları, İstanbul, 1998.
ŞAHİN, Erdal: "Osmanlıların İdil Boyu Tatar Türklerinin Kültürü ve Diline Etkileri" , Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara,.1999, C.9, s.353-360.
ŞÂMİ, Nizâmüddin: Zafernâme, Çev.Necati Lugal, TTK Basımevi, Ankara, 1987.
TANINDI, Prof.Dr.Zeren: "Osmanlı Sanatında Cilt", Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları,Ankara, 1999, C.11, s.103-107.
TANRIKORUR, Cinuçen: Müzik Kimliğimiz Üzerine Düşünceler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1998.
TURA, Prof.Yalçın:
Türk Mûsıkîsi'nin Mes'eleleri, Pan Yayıncılık, İstanbul,.1988.
"Ebced Notası" Müzik Paleografyası Ders Notları, İTÜTMDK, Müzikoloji Bölümü.1997-1998.
UMAR, Bilge: Türkiye Halkının Ortaçağ Tarihi Türkiye Türklerinin Ulusunun Oluşması, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1998.
USLU, Dr.Recep: "Aydınlı Şemseddin Nâhifi ve Bilinmeyen Eserinden XV.yüzyılda Osmanlılarda ve Orta Asya'da Mûsıkîşinaslar", Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, C.10, a.587-593.
UYGUN, Yrd.Doç.Dr.Mehmet Nuri: "Türk Mûsıkîsi Tarihinde Teorik Çalışmalar" Dees Notları, İstanbul Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, 1999.
ÜNGÖR, Etem Ruhi:
"Mûsıkî Tarihimizde 600 yıl Önceki Abdülkâdir Merâgi-Gulam Şadi Kavgası", Musiki Mecmuasi, Yıl:50,.Sayı: 458, s.8-9, 1997.
"Osmanlı'da Türk Mûsıkîsi ve Çalgılar", Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara,.1999,.C.10, s.572-583.
WRIGHT,.Oven: The Model Systemof Arab and Persian Music A.D. 1250-1300, Oxford University Pres, London,.1978.
YAVAŞÇA, Dr.Alaeddin: "Safiyüddin Abdülmümin ve Abdülkadir Merâgi",
Kök, C.2, Sayı:16, yıl:1982, s.6
YÜCEL, Prof.Dr.Yaşar: Timur'un Ortadoğu Anadolu Seferleri ve Sonuçları, (1393-1402), TTK, Basımevi, Ankara,.1989.
ANSİKLOPEDİK MADDELER
İA: İslam Ansiklopedisi
Iki ayrı baskısından faydalanıldığı için ayrı ayrı maddeler belirtildi.
Barthold, Wilhelm: mad."Ahmed Celâyir" C.1, s.182. , İ.A.Meb Basımevi, İstanbul,1965.
Beveridge, H: mad."Hüseyin Mirza" C.5, s.645-646. İA , İstanbul, 1965.
Ettinghausen, R. mad."Bihzad" C.2. s.605-609. İA. İstanbul, 1965.
Farmer, H.G. mad. "Abdülkadir" C.1, s.83-85
İ.A. İstanbul, 1965.
Farmer, H.G. mad. "Mûsıkî", C.8, s.678-687. İ.A.,Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
Kafacı, Mustafa. mad. "Timur" C.12,.s.336-346 İ.A. , İstanbul, 1965.
Ritter, H. mad."Câmi" C.3, s.15-20 İ.A. İstanbul, 1965.
Roemer, Hans. R. mad." Timurlular"
C.12, s.346-370, İ.A., İstanbul,1965.
Togan, Zeki Velidi.
mad. "Ali Şîr" C.1, s.349-357,
mad."Baysungur" C.2, s.428-430.
mad."Herat" C.5, s.429-442.
I.A., İstanbul, 1965.
Yınanç, Mükremin Halil. mad."Celâyir",
C.3,.s.64-65, İ.A., İstanbul,.1965.
BL: Büyük Larousse Ansiklopedisi, Gelişim Yayınları, İstanbul, 1986.
mad. "Abdülaziz Çelebi"C.1, s.26
mad."Abdülkâdir Merâgi"C.1, s.48
mad."Ali Şîr Nevâyi" C.1, s.387-388
mad." Babür" C.2, s.1167
mad."Bennâi" C.3, s.1517
mad."Câmi" C.4, s.2150-2151
mad."Celâyir" C.4. s.2249
mad."Celâyirliler" C.4 s. 2249
mad."Cengizhan" C.4. s.2264
mad."Herat" C.9, s.5195-5196
mad."Herat Müzik Okulu" C.9, s.5196
mad."Hüseyin Baykara" C.9,.s.5450
mad."Minyatür" C.13 s.8207-8210
mad."Moğolistan Halk Cumhuriyeti" C.13, s.8253-8255
mad. "Moğollar" C.13, s.8255
mad. "Timur" C.19, s.11540-11541
mad. "Timurlular" C.19, s.11541-11543
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder